O Κώστας Καρακίτσος και τα δώρα στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο και η ιστορία πίσω από αυτά
Το Επιμελητήριο της Καβάλας επιφύλασσε ιδιαίτερη φιλοξενία, αλλά και ακόμη πιο ιδιαίτερα δώρα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Ιερώνυμο, στον Αρχιεπίσκοπο Κιέβου και πάσης Ουκρανίας Επιφάνιο και στον Μητροπολίτη Φιλίππων, Νεαπόλεως και Θάσου κ. Στέφανο κατά την πρόσφατη επίσκεψή τους στην Καβάλα.
Πρόκειται για πιατέλες με διάμετρο 50 cm, κατασκευασμένες από πηλό stoneware υψηλής θερμοκρασίας 1270°C, εφυαλωμένες και ζωγραφισμένες με πυροχρώματα από τον Καβαλιώτη εικαστικό, Κώστα Καρακίτσο, ενώ τα δώρα συνοδεύτηκαν από την εκτυπωμένη σε πάπυρο περίληψη μελέτης του Στράτου Καρακίτσου: «Η παράδοση των εντοιχισμένων κεραμικών πιάτων στο Αιγαίο κατά την 2η χιλιετία». Γιατί, όμως, ο πηλός και η κεραμική, δομικά χαρακτηριστικά της Ελληνικής και Εκκλησιαστικής ιστορίας, επιλέχτηκαν για να αποτελέσουν τον σύνδεσμο της Καβάλας με το Πατριαρχείο; Ο Κώστας Καρακίτσος παραθέτει την ιστορία πίσω από τα δώρα και τους συμβολισμούς που κουβαλάνε.
Η ΧΡΗΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΠΗΛΟΥ
Η χρήση του πηλού στην κατασκευή και διακόσμηση κτιρίων πραγματοποιείται επί χιλιετίες. Ο πηλός χρησιμοποιείται ως υλικό κτίσης και κεραμικά πλακίδια/κέραμοι καλύπτουν το εσωτερικό και εξωτερικό των κτιρίων. Η χρήση των κεραμικών αντικειμένων ως στοιχείων διακόσμησης φαίνεται πως είναι μια παραλλαγή των αρχαίων μωσαϊκών. Εντοιχισμένα πιάτα, μπολ κ.α. μπορούν να βρεθούν σε θρησκευτικά κτίσματα, όπως εκκλησίες και τζαμιά, σε πύργους και τύμβους, σε οικίες και δημόσια κτίρια. Φαίνεται πως υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για την ύπαρξη της παράδοσης εντοιχισμένων κεραμικών σε ιερά και μη κτίσματα. Ο πρώτος είναι αισθητικός, δηλαδή η ομορφιά και η αίσθηση λαμπρότητας ή η προσπάθεια να δοθεί μια διακοσμητική και πιθανώς συμβολική σημασία αποτροπαϊκού ή καθαγιαστικού χαρακτήρα. Ο δεύτερος είναι ηθικός ή δηλωτικός της πατρωνίας, διότι αυτά τα αντικείμενα είναι συνήθως δωρεές ευυπόληπτων ατόμων και πλουσίων οικογενειών. Με την δωρεά σε ένα θρησκευτικό ή δημόσιο κτίριο, το όνομά τους ισχυροποιείται και η κοινότητα υποστηρίζεται.
Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Η παράδοση των εντοιχισμένων κεραμικών πιάτων στο Αιγαίο κατά τη 2η χιλιετία μ.Χ.
Η χερσόνησος του Άθου αποτελεί το μεγαλύτερο συγκρότημα ιερών ορθόδοξων κτισμάτων στην Ελλάδα. Ο J. Carswell παρατηρεί το 1966 ότι από το α΄ μισό της 2ης χιλιετίας επιβιώνουν πολύ λίγα κεραμικά, διότι η Ανατολική Ρωμαϊκή [Βυζαντινή] παράδοση της ενσωμάτωσης εφυαλωμένων κεραμικών αντικειμένων δεν ήταν διαδεδομένη στον Άθω. Μας παραθέτει όμως πολυάριθμα παραδείγματα από τον 16ο αι. και τονίζει ότι μόνο μετά το β’ μισό του 17ου αι. τα αντικείμενα αυτά προέρχονται από απευθείας αναθέσεις χριστιανών πατρόνων. Ως τότε αγοράζονταν κυρίως από την αγορά της Constantinople/Κωνσταντινούπολης.
Η προέλευση των κεραμικών ποικίλει. Προέρχονται από το Iznik/Νίκαια (16-17ου), την Kütahya/Κιουτάχεια (18ου), το Pezzaro, την Apulia και τη Liguria (mayolica του 17-18ου), το Delft της Ολλανδίας (boerendelftsch του 18ου), την Αγγλία, την Ισπανία, την Περσία, την Κίνα, καθώς και την Ιαπωνία. Τα πιάτα είναι εφυαλωμένα, τα περισσότερα πολύχρωμα και απεικονίζουν ανθικά σχέδια με φύλλα, άνθη, φρούτα, αραβουργήματα, ζώα, όπως ψάρια και αετούς, αφαιρετικού τύπου διακοσμητικά ή εικονιστικά μοτίβα, καθώς και νατουραλιστικές απεικονίσεις της φύσης και επιγραφές.
Σε μονές στα Μετέωρα παρατηρούνται επίσης εντοιχισμένα εφυαλωμένα πιάτα, κυρίως σε κόγχες πάνω από τις καμάρες στους εξωτερικούς διαδρόμους. Τα περισσότερα προέρχονται από το Iznik/Νίκαια. Εντοιχισμένα πιάτα βρίσκουμε και στις εκκλησίες του Πηλίου, όπως στον Ιερό Ναό της Αγίας Μαρίνας του 16ου αι. στον Κισσό, καθώς και της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Γεωργίου στη Ζαγορά του 18ου αι. Τα πιάτα προέρχονται από το Iznik/Νίκαια, το Çanakkale και το Montelupo της Ιταλίας.